Over Baarle-Nassau/Baarle-Hertog heb ik al eens geschreven, maar pas onlangs kwam ik erachter dat er ook aan de oostgrens van België enclaves bestaan. Een smalle strook Belgisch land, een spoortracé, doorsnijdt op vijf plaatsen Duits grondgebied. Een gevolg van de Eerste Wereldoorlog.

Ik stuitte toevallig op de enclaves toen ik een keer op Google Maps rondzwierf. Eerst dacht ik dat het een foutje van Google was, maar ook Openstreetmap gaf de enclaves aan. Dat was aanleiding om de officiële bronnen te raadplegen, de Topomap Viewer van het Belgische Nationaal Geografisch Instituut en het Duitse Geoportal Nordrhein-Westfalen. Beide bronnen bevestigen het bestaan van de enclaves.

Historie
Verder speuren leerde mij dat de enclaves een gevolg zijn van de door Duitsland verloren Eerste Wereldoorlog. Aan het einde van die oorlog werd bepaald dat de gebieden rond Eupen en Malmédy Belgisch zouden worden, inclusief de door het gebied lopende spoorbaan, de Vennbahn. Er ontstond een nieuwe Belgisch-Duitse grens. Maar omdat de spoorbaan deels ook liep door gebied dat Duits bleef, werd bepaald dat het gehele spoortracé Belgisch gebied werd. En zo ontstonden vijf Duitse enclaves in België, slechts gescheiden van hun moederland door een 20 tot 50 meter brede Belgische strook land. Meer over de geschiedenis van de enclaves is te lezen op https://www.vennbahn.eu/nl/storys/, story: Een stuk Duitsland in België.

Eigen land op de kaart

De officiële kaartenmakers van België en Duitsland gaan serieus om met de landsgrenzen. Waar we op de overzichtskaart van het Duitse portaal nog beide landen afgebeeld zien, beperken de kaarten op grotere schaal zich strikt tot het eigen grondgebied. De kleinste van de vijf Duitse enclaves (1,5 hectare, 1 huis) hebben de Belgen overigens vergeten weg te poetsen van hun kaart. En op de Duitse overzichtskaart ontbreekt deze enclave juist. Hij ligt tegenover Konzen, net ten noorden van de grote enclave.

Kaartprojecties
Wie goed kijkt ziet ook dat de twee kaartbeelden iets gedraaid zijn ten opzichte van elkaar. Kijk maar eens naar de (bijna) noord-zuid-lopende landsgrens linksboven. Dit is waarschijnlijk te wijten aan de verschillende kaartprojecties die de twee landen gebruiken. België gebruikt de Lambert2008-projectie, terwijl Duitsland de Universele Transversale Mercatorprojectie (UTM) gebruikt. Deze projectie is een Duitse uitvinding tijdens de Tweede Wereldoorlog, die na de oorlog door de Amerikanen is geadopteerd voor wereldwijde (militaire) toepassing.

(Spoor)fietspad
Tegenwoordig loopt over het spoortracé een toeristisch fietspad. In een ver verleden ben ik er zelf ook wel eens geweest met de fiets, maar toen was de Vennbahn niet meer dan een vervallen spoorbaan. Ik kan mij dat nog zo goed herinneren, omdat mij bij Küchelscheid iets bijzonders opviel: een voorziening om een stoomlocomotief van nieuw water te voorzien. Zoiets had ik nog nooit eerder gezien. En bij een blik op Google Streetview zag ik tot mijn verbazing dat dat ding er nog steeds staat, kennelijk bewaard gebleven als industrieel erfgoed.

Je kunt trouwens van hieruit op het nog aanwezige spoor een fietstochtje maken met een draisine, een spoorfiets.

Mijn eerdere blog over de enclaves van Baarle-Nassau/Baarle-Hertog vind je hier.