Baarle-Nassau is een van de vreemdste stukjes van het Nederlandse grensgebied. De Belgische gemeente Baarle-Hertog ligt geheel verweven in de Nederlandse gemeente Baarle-Nassau. In totaal zijn er 22 Belgische enclaves in het Nederlandse grondgebied. Wat velen niet weten is dat er ook een kleine Nederlandse enclave in België ligt, de kadastrale percelen Baarle I 103, 398 en 399. Formeel heeft Nederland nog zeven enclaves in België. In enkele van de Belgische enclaves in Baarle liggen namelijk weer Nederlandse percelen. Enclaves in enclaves dus. Het complete verhaal vind je hier.

Grensverdrag
De grens tussen Nederland en België is bepaald na de afsplitsing van Belgie in 1830. In 1843 was de grens geheel vastgelegd, behalve in Baarle-Nassau. Daar was het zo ingewikkeld dat de grenscommissie er niet uit kwam. Het heeft tot 1995 geduurd, voordat de definitieve landsgrens tussen Baarle-Nassau en Baarle-Hertog bepaald was. Een groot project waar de voormalige Kadastervestiging Breda, samen met het Belgische Kadaster, intensief bij betrokken was. Daar weten Brabantse Kadastercollega’s vast veel meer van dan ik.

Gemeenschappelijk orgaan
Zo’n verweven grondgebied van twee staten is natuurlijk erg ingewikkeld, maar de beide gemeentebesturen hebben hiervoor pragmatische oplossingen gekozen. Zo is er een Gemeenschappelijk Orgaan Baarle dat veel uitvoerende taken regelt of coördineert, onder andere ruimtelijke ordening, cultuur, drinkwater- en gasvoorziening en riolering. Elektriciteit en telefoon worden echter weer per land geregeld. Op de site van de gemeente Baarle-Hertog wordt het allemaal uitgelegd.

Ruilverkaveling
Het Kadaster was niet alleen betrokken bij de grensbepaling. Het is ook al jaren actief in de ruilverkaveling Baarle-Nassau, een Nederlands landinrichtingsproject dat nu in de afrondende fase verkeert. Alleen Nederlandse percelen doen mee aan dit omvangrijke grondruilproces, want herverkaveling over de landsgrens is nog een brug te ver. Toch heeft dit project een internationale primeur gehad. Toen in 2004 het plan van toedeling ter inzage werd gelegd voor alle belanghebbenden, gebeurde dit in een van de Belgische enclaves. Bijzonder, maar juridisch wel in orde. De toenmalige Landinrichtingswet bepaalde namelijk alleen dat de landinrichtingscommissie het plan van toedeling “op één of meer door haar te bepalen plaatsen” ter inzage moest leggen. Nergens was bepaald dat dat binnen Nederland zou moeten zijn.

Recht van overpad
Al is grensoverschrijdende herverkaveling nog niet aan de orde, toch is het Nederlandse Kadaster onlangs benaderd door de Vlaamse Landmaatschappij (VLM) vanwege het Belgische landinrichtingsproject ‘Zondereigen’. In het toedelingsplan van dit project zou een Belgisch grensperceel van eigenaar gaan veranderen. Maar daardoor zou de oude eigenaar zijn aangrenzende perceel in Nederland niet meer kunnen bereiken. Aan het Kadaster dus het verzoek om in de ruilverkaveling Baarle- Nassau een erfdienstbaarheid (recht van overpad) voor dit perceel te regelen. Helaas, dit kon niet meer. De herverkavelingsprocedure van Baarle-Nassau was daarvoor al te ver gevorderd. Wel zijn de mogelijkheden en onmogelijkheden nu verkend, dus misschien is dit voorval toch de opmaat naar een ooit uit te voeren grensoverschrijdende kavelruil.

Vergaderen op de grens
De VLM hadden we enkele jaren eerder ook al eens getroffen. Ik had toen een kennisuitwisselingsdag georganiseerd tussen het Kadaster en de VLM. Daarvoor zocht ik een geschikte locatie dicht bij de grens. Na het overwegen van prozaïsche locaties als het kantoor van de VLM in Antwerpen of het Kadasterkantoor in Eindhoven kwam de gedachte op Baarle-Nassau. Ik vond een mooie vergaderzaal op Nederlands grondgebied, waarvan de wand precies op de grens van een Belgische enclave ligt. Een symbolische vergaderplek die zelfs met het openbaar vervoer goed te bereiken is; de Belgische bus stopt voor de deur, de Nederlandse om de hoek. Wie met de auto komt, kan parkeren op een deels Belgische en deels Nederlandse parkeerplaats. Sommige parkeervakken zijn grensoverschrijdend, waardoor je internationaal kunt parkeren.