Per 1 januari 2012 ging het aantal gemeenten in Nederland terug van 418 naar 415. Vier gemeenten in de kop van Noord-Holland zijn samengevoegd tot één nieuwe gemeente. De vermindering van het aantal gemeenten is een doorlopend proces. Volgens het Repertorium van Nederlandse gemeenten 1812-2011 waren er in het begin van de 19e eeuw ongeveer 1250 gemeenten. Dit aantal ligt dichtbij het aantal kadastrale gemeenten dat we in Nederland hebben (1211 op 1 december 2011). En dat is geen toeval.

Oprichting Kadaster
In 1832 is het Kadaster in werking getreden. De kadastrale gemeenten die in die tijd zijn gedefinieerd, kwamen overeen met de toenmalige burgerlijke gemeenten. In de inventaris van het Kadastermuseum is hierover een uitleg te vinden. Ook de foto hieronder komt uit het museum.

Gemeentelijke herindeling
Omdat bij gemeentelijke herindelingen de kadastrale gemeenten in het algemeen blijven bestaan, hebben we nu, 180 jaar later, nog steeds ruim 1200 kadastrale gemeenten. Ik noem een paar voorbeelden van hoe het de kadastrale gemeenten kan vergaan bij een gemeentelijke herindeling.

Voorbeeld 1: samenvoeging in nieuwe gemeenten met nieuwe naam Bij de samenvoeging van gemeenten wordt vaak een nieuwe naam bedacht voor de nieuwe gemeente. Dat kan simpel, zoals in het Drentse Borger-Odoorn; inderdaad een fusie van Borger en Odoorn. Iets meer fantasie is gebruikt in Zaanstad. In deze gemeente zijn in 1974 de gemeenten Assendelft, Koog aan de Zaan, Krommenie, Westzaan, Wormerveer, Zaandam en Zaandijk samengekomen. In beide gevallen bestaan alle opgeheven gemeenten nog wel als kadastrale gemeente.
Voorbeeld 2: annexatie buurgemeente In 1997 is de Brabantse gemeente Moergestel bij de buurgemeente Oisterwijk gevoegd. De gecombineerde gemeente is verdergegaan onder de naam van een van beide oude gemeenten: Oisterwijk. De kadastrale gemeenten Moergestel en Oisterwijk zijn door de fusie niet gewijzigd. De gemeente Oisterwijk was overigens vorig jaar in het nieuws, doordat het door het Kadaster uitgerekende zwaartepunt van de Benelux zich binnen haar grenzen bevindt. Op dit punt, aan de rand van het dorp Moergestel, heeft de gemeente een Benelux-wegwijzer laten plaatsen. Een artikel hierover heeft gestaan in Terzake 2011-3, het relatiemagazine van het Kadaster.
Voorbeeld 3: deel van gemeente gaat over naar andere gemeente De gemeente Vleuten-De Meern is in twee stappen geannexeerd door buurgemeente Utrecht. Ergens in de 90-er jaren is het oostelijk deel van de gemeente Vleuten-De Meern overgegaan. Door deze actie raakte onder meer de kadastrale gemeente Vleuten verdeeld. De percelen in het oostelijke deel moesten worden hernummerd in de kadastrale gemeente Utrecht. Volgens de Kadastersystematiek kan een kadastrale gemeente namelijk niet in twee burgerlijke gemeenten liggen. De percelen die in de resterende gemeente Vleuten-De Meern lagen, behielden wel hun nummer in de kadastrale gemeente Vleuten. Toen in 2001 ook het restant van Vleuten-De Meern werd ingelijfd door Utrecht, veranderde er niets aan de kadastrale situatie. Dit was immers een samenvoeging zoals beschreven in voorbeeld 2.
Ruilverkaveling Bijzondere situaties doen zich voor in ruilverkavelingen. Omdat de akte van toedeling in een ruilverkaveling titelzuiverend is, moeten voor het gehele gebied nieuwe percelen worden gevormd. In het algemeen wordt er dan voor gekozen om deze percelen te nummeren in de kadastrale gemeente die overeenkomt met de dan geldende burgerlijke gemeente. Zo zijn in de ruilverkaveling Lopikerwaard alle nieuwe percelen in de burgerlijke gemeente Lopik genummerd in de kadastrale gemeente Lopik, terwijl zij voorheen bijvoorbeeld in Benschop of Polsbroek lagen. Die kadastrale gemeenten zijn daardoor vrijwel geheel verdwenen. Alleen percelen in de dorpen, die geen deel uitmaakten van het ruilverkavelingsgebied, liggen nog in de oude kadastrale gemeenten.

Historie bewaard in kadastrale gemeentenamen
Ondanks gemeentelijke herindelingen en ruilverkavelingen zijn veel oude gemeentenamen bewaard gebleven in de naamgeving van de kadastrale gemeenten. Een snelle confrontatie tussen de lijst met kadastrale gemeenten per 1-12-2011 en de lijst met voormalige burgerlijke gemeenten per 1-1-2011 leverde 687 overeenkomsten op. Het kaartje geeft aan waar deze liggen. Alle blauwe gebieden geven kadastrale gemeenten aan waarvan de naam overeenkomt met een voormalige burgerlijke gemeente. In de gele gebieden komt de naam van de kadastrale gemeente overeen met de huidige burgerlijke gemeente. In de witte gebieden is geen match gevonden. Vaak zal dat komen door kleine verschillen in de schrijfwijze in de twee bestanden die ik met elkaar heb vergeleken, bijvoorbeeld Aalst (Gelderland) versus Aalst (Gld) of Ambt Almelo versus Ambt-Almelo.